Në vitin 2021, populli Yindjibarndi i rajonit Pilbara (në Australinë veriperëndimore) është bërë populli i parë aborigjin që gëzon të drejtën mbi pronësinë e një miniere ekzistuese. Si dëshmi për lidhjen që kanë me atë truall i kanë dorëzuar gjykatës këngë, rrëfime dhe piktura nga arkivi i tyre kulturor dhe gjuhësor. E themeluar në fundin e viteve të 80-ta, Juluwarlu Group Aboriginal Corporation është shembull i asaj që kuratorja Margot Neal (nga Qendra për Dijet Indigjene) quan “arkivi i tretë”. Është pra një dyzim i arkivit të shkruar dhe teknologjik perëndimor dhe i formës aborigjine të ruajtjes së dijes—një arkiv i ngulur në “vend” si varg këngësh e rrëfimesh të veçanta për hapësirën (që zakonisht quhen songlines), të cilat krijojnë një mjet mnemonik për kujtimin e vëllimeve të mëdha të historisë gojore dhe diturive ekologjike. Bashkëpunimi i Juluwarlu me Nathan Gray është një vepër radiofonike që është krijuar gjatë një rezidence artistike në Pilbara dhe bazohet në intervista të bëra me pleq të Yindjibarndi, autobiografitë e të cilëve lexohen nga pasardhësit e tyre, duke vënë në kornizë një periudhë kohore të karakterizuar nga qëndresa ndaj shpronësimit të trojeve, shtypjes dhe dhunës koloniale. Mjegullimi i breznive, veçoritë ahistorike të audios, si dhe stili joformal e ndërhyrjet e herahershme nga lexuesit—shumica prej të cilëve janë pleqtë e sotëm—e tërheqin në mënyrë të pashmangshme këtë histori gojore në çastin e tanishëm, duke e vendosur përkrah përpjekjeve bashkëkohore dhe duke siguruar që e kaluara të jetë e prekshme në të tashmen. Shënim: Ju lusim ta keni parasysh që kjo vepër përmban incizime të zërave të personave aborigjinë që tanimë kanë vdekur.

Juluwarlu Group Aboriginal Corporation (e themeluar në vitin 1998) është arkivi kulturor i popullit Yindjibarndi të Australisë veriperëndimore. Nathan Gray (1974) ka lindur në Perth dhe jeton e vepron në Berlin.

Teksti nga Joanna Warsza

Foto nga Tuğhan Anıt